Βυζάντιο και Ισλάμ

Με την εμφάνιση του Ισλάμ ένας σημαντικός αριθμός βυζαντινών συγγραφέων έσπευσε να πληροφορηθεί λεπτομέρειες της ισλαμικής διδασκαλίας και να λάβει θέση απέναντι στην καινοφανή θρησκεία. Πολύ σύντομα αντελήφθησαν ότι επρόκειτο για ένα νέο θρησκευτικό μέγεθος στον χώρο της Ανατολής, που καθημερινά γινόταν περισσότερο απειλητικό για τις ορθόδοξες κοινότητες. Πολλοί μορφωμένοι χριστιανοί, υπηρετώντας σε κρατικές θέσεις των χαλιφών, γνώρισαν και μετέφεραν με τα γραπτά τους εκτός της ισλαμικής επικράτειας τις καινούριες διδασκαλίες των μουσουλμάνων. Έτσι διαμορφώθηκε μία γραμματεία, την οποία διαπερνούν δυο δασικά στοιχεία: ένα απολογητικού χαρακτήρα και ένα πολεμικής στάσης και διάθεσης. Ο απολογητικός χαρακτήρας των κειμένων αυτών θεμελιώνεται στη διάθεση των συγγραφέων να βοηθήσουν τους μουσουλμάνους να κατανοήσουν γιατί η χριστιανική διδασκαλία υπερέχει της ισλαμικής. Η πολεμική στάση των βυζαντινών θεολόγων στοχεύει στην παρουσίαση της πλάνης των ισλαμικών θέσεων πάνω σε βασικά θεολογικά, ανθρωπολογικά και κοσμολογικά θέματα. Από τη μελέτη των κειμένων αυτών μπορούμε να διαπιστώσουμε τις εκτιμήσεις των βυζαντινών για την καινοφανή θρησκεία των Αράβων και τη σύγκριση, στην οποία προέβαιναν, των επί μέρους διδασκαλιών τους με τις αντίστοιχες χριστιανικές. Παράλληλα τα κείμενα αυτά μας επιτρέπουν να κατανοήσουμε τις αντιδράσεις των βυζαντινών μπροστά στο γεγονός της εμφάνισης στο προσκήνιο της ιστορίας ενός λαού με νέες κοινωνικοπολιτικές και πολιτισμικές αξιώσεις. Πρώτη φορά στα ελληνικά εκδοτικά χρονικά δίνονται σε μετάφραση βυζαντινά κείμενα, τα οποία έχουν σχέση με την απάντηση των θεολόγων του ορθοδόξου βυζαντίου στις διδασκαλίες του Ισλάμ.