Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και η εποχή του

"Στο πλατύ του πέταγμα δεν μπορέσαμε να τον ακολουθήσουμε. Ήταν πάρα πολύ μεγάλος για μας. Μας πήγαινε στην Πόλη, και μας οι δυνάμεις μας τσάκισαν στις πύλες της. Ούτε οι φίλοι του τον κατάλαβαν· τον πήραν για κομματάρχη, και αυτός ήταν εθνάρχης." Από τα θαυμαστικά αυτά σχόλια της Πηνελόπης Δέλτα ως την περιφρόνηση του Ίωνα Δραγούμη που τον χαρακτήριζε "επαρχιώτη δικηγόρο", απουσιάζει -και δεν μπορούσε παρά να απουσιάζει- η ψύχραιμη αξιολόγηση, σε μια εποχή που ο μεγάλος διχασμός είχε τραυματίσει βαθύτατα την ελληνική κοινωνία. Θα χρειαστεί να περάσουν περίπου είκοσι χρόνια από το θάνατο του Ελ. Βενιζέλου για να αρχίσει σταδιακά να διαμορφώνεται μια σχετικώς αποστασιοποιημένη προσέγγιση (Γρ. Δαφνής, "Η Ελλάς μεταξύ δύο πολέμων, 1923-1940", Ίκαρος 1955), και άλλα τόσα ακόμη για να μετατεθεί οριστικά το βενιζελικό φαινόμενο από το πεδίο της πολιτικής στο χώρο της ιστοριογραφίας. Σήμερα ο Ελ. Βενιζέλος απολαμβάνει τη γενική αποδοχή που δεν γνώρισε στο βιολογικό του βίο. Πόσο οικεία υπήρξε όμως για τους Έλληνες η μορφή αυτού του πολιτικού με το αριστοκρατικό παρουσιαστικό που παρέπεμπε μάλλον σε δυτικοευρωπαίους παρά σε Έλληνες πολιτικούς; Η πλούσια ιστοριογραφική παραγωγή που αναπτύχθηκε τις τρεις τελευταίες δεκαετίες στάθηκε κυρίως στο έργο των βενιζελικών κυβερνήσεων, τα οικονομικά και κοινωνικά φαινόμενα, τη μεταμόρφωση της Ελλάδας. Και ασχολήθηκε πολύ λιγότερο με τα συγκεκριμένα πρόσωπα και κυρίως με τον ίδιο τον πρωταγωνιστή της περιόδου. Το υποκείμενο ωστόσο, ιδίως όταν πρόκειται για μια φυσιογνωμία όπως ο Ελ. Βενιζέλος, εισβάλλει στον πολιτικό βίο για να θυμίσει ότι οι χαρακτηριολογικές ιδιοτυπίες ενός ισχυρού πολιτικού αφήνουν τα ίχνη τους, όχι μόνο στη βραχεία αλλά και στη μακρά διάρκεια. Αυτή την κρίσιμη διάσταση επιχειρεί να αναδείξει η παρούσα βιογραφία του Ελ. Βενιζέλου, με όλες τις εγγενείς αδυναμίες που είναι αναπόφευκτο να έχει. Γιατί η προσωπική διαδρομή του Βενιζέλου, τουλάχιστον επί είκοσι πέντε χρόνια (από το 1910 έως το 1935), είναι εξαιρετικά δύσκολο να διαχωριστεί από τη συνολική πολιτική ζωή της Ελλάδας. [...] Θάνος Βερέμης, Ηλίας Νικολακόπουλος Θερμές ευχαριστίες για την προσφορά του φωτογραφικού υλικού οφείλονται στο Μουσείο Μπενάκη, το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών "Ελ. Κ. Βενιζέλος" (Χανιά), τη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη και το Ε.Λ.Ι.Α.