Το θαύμα του ποιητικού έργου του Κ. Π. Καβάφη επαληθεύει την άποψη: ότι "η ασθένεια ορισμένων οστράκων δημιουργεί τα μαργαριτάρια", γιατί πραγματικά η δομή του ψυχισμού του Καβάφη πέρασε, λόγω λαθεμένης στάσης της μάνας του που τον ήθελε κορίτσι, στη σεξουαλική του ιδιαιτερότητα. Ο ίδιος εξομολογείται την αστόχαστη στάση της μάνας του: "Το έργον των θεών διακόπτομεν εμείς, / τα βιαστικά κι άπειρα όντα της στιγμής" (Κ. Π. Καβάφη, Ποιήματα, Διακοπή, εκδ. Ίκαρος 1958, σ. 16).
Πέρα όμως από την καθήλωση του ψυχισμού του σ’ ένα πρωτογενές ανεξέλικτο ναρκισσιστικό στάδιο, ο ποιητής για να επιτύχει το ποιητικό αυτό αριστούργημα, διέθετε ένα πλούσιο ταλέντο που καλλιεργήθηκε και σμιλεύθηκε από μια ευρωπαϊκή κουλτούρα και πνευματική καλλιέργεια. Σε άμεση επικοινωνία με τις μεγαλύτερες ευρωπαϊκές ποιητικές μορφές, ξεκινώντας από Δάντη, Σαίξπηρ, Γάλλους συμβολιστές (Μπωντλαίρ κ.ά.), προβαίνει σε βαθιές παρατηρήσεις και χαρακτηρισμούς καθώς και μεταφράσεις. Παράλληλα είναι βαθύς γνωστής της Αρχαίας Λογοτεχνίας καθώς και της Ιστορίας, ξεκινώντας από τη Μυθολογία, περνώντας στον Όμηρο, την Κλασσική, Ελληνιστική, Ρωμαϊκή και Βυζαντινή εποχή. Όλος αυτός ο πνευματικός θησαυρός περνάει και αξιοποιείται κατά τρόπο σοφό και θαυμαστό στο έργο του. Δεν αφίσταται όμως και από τη σύγχρονή του ζωή και πραγματικότητα συλλαμβάνοντας τα μηνύματά της και αξιοποιώντας τα ποιητικά.
