Το ζήτημα της πυρκαγιάς και της ανοικοδόμησης του πρωτοβυζαντινού ναού του Αγίου Δημητρίου έχει απασχολήσει τους ερευνητές ήδη από τις αρχές του εικοστού αιώνα. Ο λόγος είναι ότι στην περίπτωση του ναού αυτού διασταυρώνονται, πράγμα σπάνιο για την τεκμηρίωση της ιστορίας ενός βυζαντινού μνημείου, οι γραπτές πηγές και τα αρχαιολογικά τεκμήρια: Συνδυάζονται από τη μια το κείμενο του 3ου θαύματος της Δεύτερης Συλλογής των θαυμάτων του αγίου Δημητρίου και το κείμενο της δωρητήριας επιγραφής του Ιουστινιανού Β' (Βλ. παρακάτω Κεφάλαιο 7) και από την άλλη τα δεδομένα της ανασκαφικής έρευνας στον ναό και δυο ψηφιδωτές επιγραφές, αυτή του ψηφιδωτού των «κτιστών» και η επιγραφή της βόρειας μικρής κιονοστοιχίας (Βλ. παρακάτω Κεφαλαία 3 και 5).
Η έρευνα συνδέει την ανοικοδόμηση του ναού ύστρρα από σεισμό και πυρκαγιά που, σύμφωνα με το 3° θαύμα της Δεύτερης Συλλογής συνέβησαν λίγους μήνες πριν από το θάνατο του αρχιεπισκόπου Ιωάννη, συγγραφέα της Πρώτης Συλλογής των θαυμάτων του αγίου Δημητρίου, με την αρχαιολογικά μαρτυρημένη καταστροφή και ανοικοδόμηση του ναού, όπως αυτή διαπιστώθηκε ανασκαφικά και τεκμηριώθηκε στη δημοσίευση των Γ. και Μ. Σωτηρίου. Ωστόσο στον σχολιασμό του κειμένου δεν κατέστη δυνατό να αντιστοιχηθούν πλήρως οι περιγραφές της πηγής με τα δεδομένα της αρχαιολογικής δημοσίευσης. Αντίστοιχα, στις αρχαιολογικές μελέτες που ακολούθησαν τη δημοσίευση των Σωτηρίου δεν υπάρχει συμφωνία για το είδος και την έκταση των επεμβάσεων της ανοικοδόμησης· δεν υπάρχει επίσης ομοφωνία για την ακριβή σχέση των ψηφιδωτών με το γεγονός της ανοικοδόμησης.
Όσον αφορά τους ψηφιδωτούς πίνακες που αποκαλύφθηκαν μετά το 1917 στους ανατολικούς πεσσούς του ναού δεν υπάρχει συμφωνία για τη χρονολόγησή τους και δεν έχουν δοθεί πειστικές ερμηνείες για το εικονογραφικό περιεχόμενο και την επιλογή των θέσεων στις οποίες βρίσκονται.
Στην εργασία αυτή επιχειρείται η άρση των αδυναμιών που επισημάνθηκαν παραπάνω: Επιχειρείται επίσης ο ακριβής χρονικός προσδιορισμός της ανοικοδόμησης του ναού, η εκτίμηση των μεταβολών που αυτή επέφερε στο κτίριο και, κυρίως, γίνεται προσπάθεια να προσδιοριστούν ιστορικά τα πρόσωπα που εικονίζονται στα ψηφιδωτά που ακολούθησαν την ανοικοδόμηση και να ενταχθούν στο ιστορικό πλαίσιο της εποχής.
(από την εισαγωγή του βιβλίου)
