Η συνείδηση του Ζήνωνα

Το μυθιστόρημα "Η συνείδηση του Ζήνωνα", το διασημότερο έργο του Ίταλο Σβέβο, θεωρείται ένα από τα πρώτα και σημαντικότερα δείγματα του πειραματικού μοντερνισμού στην ευρωπαϊκή λογοτεχνία. Αντικατοπτρίζοντας το βαθύ ενδιαφέρον και τη γνώση του συγγραφέα για την ψυχανάλυση, το βιβλίο εξερευνά επίμονα, διεισδυτικά αλλά και με χιούμορ τον ψυχικό λαβύρινθο του ήρωά του Ζήνωνα Κοζίνι. Ο "νευρασθενικός" Ζήνων, που θεωρείται το alter ego του συγγραφέα, γράφει την αυτοβιογραφία του για τον ψυχαναλυτή του, ο οποίος και την παρουσιάζει γράφοντας τον πρόλογο μετά τη διακοπή της θεραπείας από μέρους του ασθενούς του, απογοητευμένου από τα αποτελέσματά της. Ο ήρωας είναι ένας άνθρωπος που ζει αδιάκοπα μεταξύ ψυχικής υγείας και ψυχασθένειας και έχει καταφύγει στην ψυχανάλυση λόγω του εθισμού του στη νικοτίνη, ο οποίος όμως στην περίπτωσή του έχει προσλάβει τον χαρακτήρα νεύρωσης, αφού ο Ζήνων καπνίζει αδιάκοπα το "τελευταίο τσιγάρο". Στη "Συνείδηση του Ζήνωνα" ο Σβέβο χρησιμοποιεί το πρώτο πρόσωπο στην αφήγηση, τον εσωτερικό μονόλογο και το παιχνίδι με τη μνήμη και τον χρόνο, την παρουσία του παρελθόντος στο παρόν και αντίστροφα, γνωρίσματα για τα οποία τον συνέκριναν με τον Μαρσέλ Προυστ. Αλλά οι ομοιότητες ανάμεσα στους δύο συγγραφείς είναι εξωτερικές καθ' ότι τα θέματά τους και οι κόσμοι τους διαφέρουν. Ο Σβέβο ασχολείται με τη μοναξιά του σύγχρονου ανθρώπου, με την ανικανότητά του για θέληση και δράση, με τις απογοητεύσεις του, και όλα αυτά στην Τεργέστη μετά τη θύελλα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν ένας καινούργιος κόσμος γεννιέται. (εφημερίδα "La Repubblica", Ιταλία)