Το τσελιγκάτο είναι θεμελιώδης θεσμός της εκτατικής κτηνοτροφίας. Εμφανίζεται σαν αυτόνομη και αυτοδύναμη κοινότητα, η οποία δεν είναι εδραία. Μεταφέρεται εποχικά μαζί με τα κοπάδια και τους ποιμένες, για λόγους που σχετίζονται με τις βιοκλιματικές συνθήκες. Ως θεσμός προκύπτει από την πρακτική δράση και οργάνωση των ποιμένων για την αναπαραγωγή των βιοτικών όρων της ύπαρξής τους. Η ιστορική αφετηρία του δεν οριοθετείται μέσα στο χρόνο. Οι ρίζες της γένεσής του χάνονται στα βάθη του παραδοσιακού κοινωνικοπολιτικού βίου, στην αρχαία ποιμενική πατριά. Και μολονότι δεν ταυτίζεται χρονικά με αυτή, εντούτοις διατηρεί αρκετά σπέρματα των οικονομικών και κοινωνικών της διαρθρώσεων. Οικονομικά το τσελιγκάτο λειτουργεί σαν άτυπος λαϊκός συνεταιρισμός. Στους κόλπους του συμπράττουν επαγγελματικά οι ποιμένες, εφαρμόζοντας πατροπαράδοτες εθιμικές αρχές του συνεργατικού δικαίου. Οι εσωτερικοί κανόνες χαράσσουν τα πλαίσια και οριοθετούν τις δραστηριότητες των ποιμένων στις οικονομικές τους συμπράξεις: την οργάνωση της εργασίας, τη διοίκηση της ποιμενικής κοινότητας, τις σχέσεις με την περιβάλλουσα κοινωνία, την κατανομή της παραγωγής, την κατοχύρωση της ασφάλειας. Το τσελιγκάτο είναι πολυλειτουργικός θεσμός, εξυπηρετώντας πολλούς σκοπούς: παραγωγικούς, οικονομικούς, επικοινωνιακούς, εξουσιαστικούς. Για την αποτελεσματικότερη λειτουργία του έχει τα δικά του θεσμικά όργανα, τα οποία ασκούν διοικητική και δικαιοδοτική εξουσία, διασφαλίζοντας την εθιμική νομιμότητα.
