Τα Βαλκάνια στη δίνη των εθνικιστικών αντιπαραθέσεων

Η ρουμανική εθνική κίνηση στο βιλαέτι Μοναστηρίου υπήρξε προϊόν της περιόδου του ρομαντισμού και του εθνικισμού. Για τους ιδεολογικούς εκφραστές της κίνησης οι Κουτσοβλάχοι της Μακεδονίας υπάγονταν στην ίδια νοερή φαντασιακή κοινότητα με τους υπόλοιπους Ρουμάνους, αφού το λατινογενές βλαχικό ιδίωμα ανήγαγε την καταγωγή των ρουμάνων και των Κουτσοβλάχων, με βάση τις αρχές του ιστορισμού, σε έναν κοινό ιστορικό μύθο, που χανόταν μέσα στη ρωμαιοκρατία. Η αδυναμία του μύθου αυτού να συμβάλει στη σύμπηξη ρουμανικής εθνικής συνείδησης θα πρέπει να αποδοθεί στην έλλειψη Βλάχων οργανικών διανοούμενων, προερχόμενων από το λαό, ικανών να εμπνέουν και να εμπνέονται, στην ανάληψη του ρόλου του διαφωτιστή από προσωπικότητες αμφιλεγόμενου κύρους (Μαργαρίτης), στη θρησκευτική εξάρτηση από οικουμενική και όχι εθνική-ρουμανική θρησκευτική αρχή και τέλος στην επίδραση των διεθνών συγκυριών, στο επίπεδο των διπλωματικών σχέσεων της Ρουμανίας. Αντίθετα, η ελληνική πλευρά, ενεργοποίησε έγκαιρα τα στρατηγικά της πλεονεκτήματα, προσελκύοντας τους Κουτσοβλάχους του Βιλαετίου Μοναστηρίου στο δικό της ιστορικό μύθο, μέσα από ένα πλέγμα σχολείων και ταυτόχρονα ενέπνευσε, με την ορθόδοξη Εκκλησία, την παράδοση και τα πρότυπά της. Εκείνο όμως που συνέβαλε καθοριστικά στην ένταξη των Βλάχων της Πελαγονίας στην ελληνική ιδεολογία ήταν η αστικοποίηση σημαντικής μερίδας από αυτούς, εξαιτίας της ενασχόλησής τους με το εμπόριο, προϋπόθεση της άσκησης του οποίου ήταν η γνώση της ελληνικής γλώσσας. Η ελληνική παιδεία και η συσσώρευση πλούτου οδήγησαν στο μετασχηματισμό σημαντικής μερίδας των Κουτσοβλάχων σε άρχουσα τάξη, στο επίπεδο των τοπικών κοινωνιών. Οι Βλαχόφωνοι ταυτίστηκαν λοιπόν με το εμπόριο και τους κοινοτικούς θεσμούς και διαμόρφωσαν γρήγορα ελληνική εθνική ιδεολογία.