Η μέρα της κουκουβάγιας

O Λεονάρντο Σάσα είναι ο συγγραφέας της "ιταλικής συνείδησης" και αποτελεί ένα λογοτεχνικό είδος από μόνος του: θα μπορούσε κανείς να διακινδυνεύσει μιαν αναλογία ανάμεσα στον Σάσα της λογοτεχνίας και στον Κώστα Γαβρά, στον Έλιο Πέτρι, στον Φραντσέσκο Ρόζι του κινηματογράφου, τους δημιουργούς που ασχολήθηκαν με το ευρωπαϊκό πολιτικό θρίλερ, με την περιγραφή, την καταγγελία και την ίδια τη φύση της εξουσίας. Ο Σάσα, που γεννήθηκε στη Σικελία το 1921, κατέγραψε και ανέλυσε την πολιτική διαφθορά, τις σχέσεις των πολιτικών με τη μαφία και το παρακράτος. Η ανακάλυψη της λογοτεχνίας στη δεκαετία του ’30 τον έσωσε από τον πειρασμό του φασισμού: διάβαζε Μαντσόνι, Ουγκό, Καζανόβα, Ντιντερό κι όταν μπήκε στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο της Καλτανισσέττα, στην Κεντρική Σικελία, μυήθηκε στο αντιφασιστικό κίνημα και στους Αμερικανούς συγγραφείς, στον Ντος Πάσσος, στον Χέμινγουεϋ, στον Φόκνερ, όπως και στους Γάλλους συμβολιστές ποιητές και στη φιλοσοφία του Σπινόζα.
Ο εμφύλιος πόλεμος στην Ισπανία έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στη διαμόρφωση της πολιτικής του στάσης και έγινε η αφορμή να γράψει το πρώτο του διήγημα με θέμα τους άπορους Σικελούς που ο Μουσσολίνι έστελνε να πολεμήσουν υπέρ του Φράνκο. Στη δεκαετία του ’40 απασχολήθηκε σε διάφορες υπαλληλικές θέσεις στις αγροτικές υπηρεσίες της Σικελίας, όπου ερχόταν καθημερινά σε επαφή με τη φτώχεια των αγροτών και των εργατών ορυχείων θειαφιού: ήταν μια σκληρή εποχή, που σημαδεύτηκε όχι μόνον από το φασιστικό καθεστώς, αλλά κι από την αυτοκτονία ενός από τους αδερφούς του, του Τζουζέππε. Από το 1949 μέχρι το 1957 ο Σάσα εργάστηκε ως δάσκαλος στο Ρακαλμούτο στην επαρχία του Αγκριτζέντο, ενώ παράλληλα διεύθυνε το περιοδικό "Galleria", στο οποίο συνεργάστηκαν πολλοί γνωστοί συγγραφείς, ανάμεσά τους και ο Παζολίνι. Ο Σάσα εξέδωσε το πρώτο του βιβλίο το 1950, ένα αφήγημα "στο ύφος του Αισώπου" με "Μύθοι της δικτατορίας", κι ακολούθησαν ποιητικές συλλογές, μυθοπλαστικές αναλύσεις για τη σικελική ζωή (Η Σικελία, η καρδιά της, 1952), κριτικά κείμενα (Ο Πιραντέλλο και η Σικελία, 1961), άρθρα στην εφημερίδα "Gazetta di Parma" και διηγήματα που το 1958 εκδόθηκαν στη συλλογή "Οι θείοι της Σικελίας" (στη σειρά "Gettoni" που διεύθυνε τότε ο Έλιο Βιττορίνι). Το 1961 έγραψε την πρώτη ιδιότυπη "αστυνομική" του νουβέλα με τίτλο "Η μέρα της κουκουβάγιας", που έγινε η αρχή ενός πολιτικού λογοτεχνικού είδους με αστυνομική πλοκή και θέματα εμπνευσμένα από επεισόδια της τοπικής μαφίας που δεν απείχαν, από φιλοσοφική και σημειολογική άποψη, από εκείνα της πολιτικής. Ο Λεονάρντο Σάσα υπήρξε, όπως πολλοί Ιταλοί συγγραφείς της γενιάς του, μέλος του Ιταλικού Κομμουνιστικού Κόμματος -το οποίο εκπροσώπησε στο δημοτικό συμβούλιο του Παλέρμο- αλλά δεν άργησε να μετακινηθεί προς τους Ριζοσπάστες, να εκλεγεί βουλευτής και στη συνέχεια ευρωβουλευτής (το 1979). Συνεργάστηκε με τις εφημερίδες "Corriere della Sera" και "La stampa", όπου σχολίαζε τα πολιτικά γεγονότα από φιλοσοφική πλευρά. Ο Λεονάρντο Σάσα είναι ο κατεξοχήν συγγραφέας της sicilitudine ("σικελικότητας") καθώς και μεταφραστής, μεταξύ άλλων, του Γουόλτ Γουίτμαν, του Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα, του Ανατόλ Φρανς και του Πέδρο Σαλίνας. Μερικά από τα έργα του διασκευάστηκαν και μεταφέρθηκαν στον κινηματογράφο: "O καθένας με τον τρόπο του" του Έλιο Πέτρι (1976), "Δολοφονίες διακεκριμένων" του Φραντσέσκο Ρόζι (1976), "Ανοιχτές πόρτες" του Τζάνι Αμέλιο (1990). Το χρονικό της υπόθεσης Μόρο έγινε ταινία από τον Τζουζέππε Φερράρα το 1986, με πρωταγωνιστή τον Τζιαν Μαρία Βολοντέ. Ο Σάσα πέθανε στο Παλέρμο το 1989.