Η εργασία αυτή αποτελεί μία απόπειρα σύνθεσης της συζήτησης που διεξάγεται σχετικά με το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα. Δεν πρόκειται μόνο για καταγραφή και ανάλυση των προτάσεων που κατατίθενται, αλλά για ένα συνολικό εγχείρημα ταυτοποίησης των προκείμενων προτάσεων της θεωρητικής αναζήτησης, ανάδειξης της ακολουθούμενης διαδικασίας και αξιολόγησης των πιθανών καταληκτικών συμπερασμάτων.
Η εργασία αυτή αποτελεί μία απόπειρα σύνθεσης της συζήτησης που διεξάγεται σχετικά με το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα. Δεν πρόκειται μόνο για καταγραφή και ανάλυση των προτάσεων που κατατίθενται, αλλά για ένα συνολικό εγχείρημα ταυτοποίησης των προκείμενων προτάσεων της θεωρητικής αναζήτησης, ανάδειξης της ακολουθούμενης διαδικασίας και αξιολόγησης των πιθανών καταληκτικών συμπερασμάτων.
Η επεξεργασία των ζητημάτων που τίθενται γίνεται με διεπιστημονική προσέγγιση δικαίου (διεθνούς, συνταγματικού, κοινοτικού) και πολιτικής επιστήμης, που αποτελεί, σύμφωνα με το συγγραφέα, τη μόνη δυνατή για τη μελέτη της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.
Οι αναλύσεις χωρίζονται συστηματικά σε τρία μέρη: τις έννοιες, τη διαδικασία και την ουσία. Στο πρώτο εννοιολογικό τμήμα της εργασίας κρίνεται αναγκαίο να διευκρινιστούν τα θεωρητικά προκρίματα της διεξαγόμενης συζήτησης που δεν είναι πάντα εμφανή. Έτσι, κατατίθεται η βασική επιστημολογική παραδοχή της ιστορικότητας των νομικών εννοιών, ιδιαίτερα αντιληπτής στη μελέτη των κοινοτικών φαινομένων, τα οποία, από τη φύση τους, υπόκεινται σε εντονότατη και ταχύτατη εξελικτική διαδικασία, που είναι αδύνατο να υποταγεί στις παραδοσιακό επιστημονικό εννοιολογικό οπλοστάσιο. Διατυπώνεται η θέση της αβέβαιης τελεολογίας των ευρωπαϊκών θεσμών, που δεν πρέπει όμως να οδηγεί σε απόλυτο νομικό σχετικισμό, ο οποίος αποτελεί τροχοπέδη για οποιαδήποτε θεσμική αναμόρφωση, αναλύεται η αμφιλεγόμενη έννοια της δημοκρατικής αρχής, της οποίας η πλήρωση δεν πρέπει να εξαντλείται σε ένα μόνο κώδικα νομιμοποίησης και συζητείται το βάσιμο της συνταγματικής θέσμισης της Ένωσης, ερώτημα που απαντάται θετικά μέσα από την αναζήτηση του συνταγματικού χαρακτήρα και της συνταγματικής λειτουργίας των ισχυουσών συνθηκών.
Το δεύτερο μέρος, τυπικά μόνο είναι διαδικαστικό, στο βαθμό που και η ακολουθούμενη διαδικασία της Συνέλευσης για τη διατύπωση της συνταγματικής συνθήκης αποτελεί καινοτομία με θεσμικές προεκτάσεις, αλλά και τα υπόλοιπα ζητήματα που συζητούνται εδώ, η εδαφική υπόσταση της Ευρώπης και τα πιθανά ή ευκταία σύνορά της, η ανάδυση της ευρωπαϊκής συντακτικής εξουσίας καθώς και η μορφή και το περιεχόμενο του υπό εκκόλαψη κοινού συντάγματος, μπορεί να θεωρηθούν μεν αναγκαίες τυπικές προϋποθέσεις της ύπαρξής του στο νομικό κόσμο, αποτελούν όμως συγχρόνως κρίσιμα προβλήματα ουσίας για την ευρωπαϊκή οικοδόμηση.
Τέλος, το τρίτο μέρος διεξέρχεται τα μείζονα θεσμικά ζητήματα του συνταγματικού διαλόγου, με αιχμές την ενιαία νομική προσωπικότητα της Ένωσης, την κατανομή των αρμοδιοτήτων και τον αναγκαίο νέο κώδικα αρμοδιοδοσίας, την απλοποίηση των νομικών μέσων και τη βασιλική οδό προς την κατεύθυνση αυτή που εντοπίζεται στη διάκριση μεταξύ νομοθετικής και εκτελεστικής εξουσίας και τη νέα θεσμική αρχιτεκτονική, όπου συζητούνται όλα τα επίμαχα πολιτικά θέματα (σύνθεση και σχέση των οργάνων, άσκηση της προεδρίας, εξωτερική πολιτική), που αναμένεται να απασχολήσουν την επερχόμενη διακυβερνητική συνδιάσκεψη.
O Ξενοφών Γιαταγάνας διετέλεσε νομικός σύμβουλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, μέλος του Γραφείου του Προέδρου Ζακ Σαντέρ, επικεφαλής του τμήματος δημοσιονομικής πολιτικής της Γενικής Διεύθυνσης Προϋπολογισμού της ΕΕ και σύμβουλος του ελληνικού Υπουργείου Εξωτερικών και της Προεδρίας της Κυπριακής Δημοκρατίας. Διδάσκει στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Είναι επιστημονικός συνεργάτης του Ευρωπαϊκού Κέντρου Δημοσίου Δικαίου και Διευθυντής Ερευνών του Ελληνικού Κέντρου Ευρωπαϊκών Μελετών και Ερευνών.
